Konsultacje prac gospodarczych w HCVF na 2017 r. [13 grudnia 2017]

[13 grudnia 2017]

Trwają konsultacje prac gospodarczych w lasach o szczególnych walorach przyrodniczych High Conservation Value Forests na rok 2017.

Nadleśnictwa realizując obowiązek wynikający z posiadanego certyfikatu FSC ogłosiły konsultacje prac gospodarczych na powierzchniach wyznaczonych jako lasy HCVF.

Obowiązek konsultowania prac gospodarczych ze społecznością lokalną, wynika wprost z Krajowego Standardu Odpowiedzialnej Gospodarki Leśnej FSC w Polsce. Zasada 4 standardu-  Współpraca ze społeczeństwem i prawa pracowników oraz jej Kryterium 4.4, nakładają na zarządcę lasu wymóg aby w procesie planowania i samej działalności były brane pod uwagę wyniki oceny jej oddziaływania na społeczeństwo. Ze stronami, na które dana działalność gospodarcza może mieć bezpośredni wpływ, przeprowadzane są konsultacje.

Każdy kto jest zainteresowany zakresem prac gospodarczych w lesie, może w tym momencie złożyć swoje uwagi oraz wnioski. Czas na składanie uwag jest ograniczony najczęściej do 30 dni kalendarzowych.

Borealna świerczyna bagienna- Puszcza Romincka

DOZWOLONY SPOSÓB GOSPODAROWANIA W HCVF:

HCVF 1.1.a Kategoria jest związana z istnieniem prawnej formy ochrony przyrody (ustawa o ochronie przyrody z 16 kwietnia 2004 r; Art. 6). Każde działanie w lesie tej kategorii musi wynikać z potrzeb ochrony przyrody (dopuszczalne jest tylko takie działanie, które bez wątpliwości poprawia stan przyrody). Ponieważ lasy tej kategorii zostały przeznaczone „wyłącznie do ochrony przyrody”, to nie ma w nich kompromisu z potrzebami gospodarczymi. Obowiązuje zasada „pierwszeństwa przyrody” – w naturalne procesy można ingerować tylko wtedy, gdy ich kierunek uniemożliwiłby osiągnięcie celu ochrony (por. rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 maja 2005 r. w sprawie sporządzania projektu planu ochrony dla parku narodowego, rezerwatu przyrody i parku krajobrazowego, dokonywania zmian w tym planie oraz ochrony zasobów, tworów i składników przyrody; § 23). W zasadzie dopuszczalne są tylko działania wynikające z planu ochrony lub zadań ochronnych (inne muszą być zatwierdzone decycją wojewody). Należy jednak zwrócić uwagę czy zadania ochronne lub plany ochrony są zgodne ze sztuką ochrony przyrody (w tym ze sposobami ochrony określonymi cytowanym wyżej rozporządzeniem – m. in. czy rzeczywiście uwzględniają zasadę „pierwszeństwa przyrody” (plany, zadania i decycje są niekiedy inspirowane przez zarządcę lasu). W praktyce zgodnie ze sztuką ochrony przyrody w lasach tej kategorii (jeżeli nie ma innego celu ochrony) dopuszczalne będą: przebudowa drzewostanów ewidentnie sztucznych i nie rokujących szansy na spontaniczną renaturalizację, cięcia pielęgnacyjne w uprawach i młodnikach o ewidentnie sztucznej strukturze – ale nie cięcia rębne, trzebieże w starych drzewostanach, usuwanie drzew martwych i zamierających. Należy jednak pamiętać, że w niektórych przypadkach może być specyficzny cel ochrony i specyficzne wymagania (nawet zrąb zupełny może być konieczny dla usunięcia posadzonego niegdyś drzewostanu z kopuły torfowiska wysokiego).

HCVF 1.1.b Kategoria jest związana z istnieniem prawnej formy ochrony przyrody (ustawa o ochronie przyrody z 16 kwietnia 2004 r; Art. 6) Należy oczekiwać zasad zagospodarowania polegających na kompromisie potrzeb gospodarki i ochrony, wyrażających się modyfikacjami w szczegółowych sposobach prowadzenia tej gospodarki tj. przynajmniej w pewnym stopniu odmiennych niż w pozostałych lasach. W przypadku istnienia planów ochrony dla form ochrony przyrody, należy oczekiwać przeniesienia ustaleń tych planów do planu urządzenia lasu. Oczekiwane modyfikacje mogą mieć postać np.: ograniczenia zrębów zupełnych, podniesionego wieku rębności, ograniczenia powierzchni zrębów, podniesienia % drzewostanów pozostawianych na następną kolej rębu, wyłączania z użytkowania rębnego drzewostanów szczególnie cennych „krajobrazowo”, wzmożonych starań o zachowanie i odtworzenie zasobów martwego drewna w lasach, przyspieszonej i wzmożonej unaturalniającej przebudowy (lecz nie wzmożonych cięć rębnych przebudowy!).

HCVF 1.2 Lasy tej kategorii powinny być desygnowane jako ochronne – cenne fragmenty rodzimej przyrody bądź ochronne – ostoje zwierząt / grzybów / roślin. Przydatne w praktyce jest równocześnie zaliczenie ich do gospodarstwa specjalnego. W związku z różnorodnością wymagań poszczególnych gatunków, nie można określić wspólnych zasad gospodarowania w lasach tej grupy. Rozstrzygające znaczenie ma kryterium zachowania populacji i siedlisk odpowiednich gatunków w tzw. „właściwym stanie ochrony” (favourable conservation status, FCS), tak jak definiuje go Dyrektywa Siedliskowa UE i polskie prawo ochrony przyrody. Szczegółowe kryteria FCS muszą być określone dla każdego gatunku z osobna przez specjalistów od danego gatunku. Dla gatunków z zał. II Dyrektywy Siedliskowej lub zał. I Dyrektywy Ptasiej istnieją przykłady z krajów ościennych („Manual” opublikowany ostatnio na Słowacji). W Polsce „właściwy stan ochrony” dla poszczególnych gatunków i siedlisk przyrodniczych jest opisany – choć z różnym stopniem precyzji – w „Podręczniku ochrony gatunków i siedlisk przyrodniczych Natura 2000”. Dla gatunków zwierząt, roślin i grzybów wymagających wyznaczenia stref ochrony wokół ich stanowisk, wyznaczenie i konsekwentna ochrona takiej strefy powinny być obligatoryjnie jednym z elementów gospodarowania w HCVF. Jeżeli zasady ochrony poszczególnych gatunków zostały sprecyzowane w planie ochrony obszaru Natura 2000 lub innej formy ochrony, albo w programie ochrony gatunku, to powinny one być obligatoryjnie wdrożone jako element prawidłowego gospodarowania w HCVF.

HCVF 2 Lasy tej kategorii nie będą mieć oficjalnej desygnacji. Celem jest tu samo zachowanie charakteru wielkiego kompleksu leśnego – co w zasadzie nie nakłada szczególnych wymogów na gospodarkę leśną jako taką. Jednak dla zachowania „szczególnych wartości przyrodniczych”: a) może być potrzebna kontrola wpływu gospodarki leśnej na strukturę krajobrazu leśnego (zachowanie „mozaiki” drzewostanów, w tym udziału w tej mozaice elementów kluczowych dla różnorodności biologicznej – np. starodrzewi); b) może być potrzebna szczególna ochrona pewnych istotnych w krajobrazie „zbieżności przestrzennych” (np. starodrzewy przy jeziorach – b. ważne dla pewnych gatunków ptaków); c) może być potrzebna ochrona – także czynna – niektórych małych ale ważnych elementów krajobrazu (np. łąk śródleśnych, innych powierzchni otwartych wśród dużych kompleksów leśnych) d) ochrona całości kompleksu lub jego części przed nadmierną penetracją ludzką. Należy zwrócić uwagę, że warunki skutecznego zachowania wartości przyrodniczych, o które tu chodzi, wykraczają niekiedy poza zakres gospodarki leśnej. Konieczna jest ochrona zwartych 14 z 15 kompleksów leśnych przed wylesieniami na różne inne cele oraz przed fragmentacją (np. przez budowę dróg, ograniczanie ruchu kołowego).

HCVF 3.1. Wyznaczone obszary powinny być wyłączane z użytkowania – należy oczekiwać ich „przeznaczenia do ochrony przyrody”, nawet jeżeli nie będą objęte ustawowymi formami ochrony przyrody (w praktyce zwykle nie należy w nie ingerować, chyba że występują szczególne potrzeby przyrodnicze). Wymaga to desygnacji jako ochronne-cenne fragmenty rodzimej przyrody i równoczesnego zaliczenia do gospodarstwa specjalnego.

Pojęcie szczególnych potrzeb przyrodniczych w polskim standardzie FSC nie zostało szczegółowo zdefiniowane. W związku z tym należy posiłkować się opinią ekspertów nauk przyrodniczych, badających ekologię lasu w oderwaniu od jego funkcji gospodarczych.

Jako szczególne potrzeby przyrodnicze należy rozumieć:

-ingerencję w siedliska o charakterze antropogenicznym (np. podatne na wielkopowierzchniowe gradacje oraz skutki silnych wiatrów plantacje sosny). Siedliska HCVF 3.1 będące ekosystemami skrajnie rzadkimi i ginącymi, marginalnymi z punktu widzenia gospodarki leśnej, ze względu na naturalne pochodzenie nie kwalifikują się do prowadzenia zabiegów ochronnych i hodowlanych. O ile w przypadku siedlisk stworzonych przez człowieka, musimy ciągle ingerować, by przetrwały, o tyle lasy są formacją naturalną. Naturalnie powstające lasy są systemami bardzo dynamicznymi, wielce zróżnicowanymi przestrzennie i zmiennymi w czasie. W takich lasach żadne „szczególne potrzeby przyrodnicze” nie występują (Wesołowski 2016). Prowadzenie zabiegów gospodarczych jest również uzasadnione jeśli chcemy chronić jakąś określoną fitocenozę, często ukształtowaną przez czynniki kulturowe np. wypas czy powtarzane wypalanie runa (Bobiec 2016),

-ingerencję w stosunki wodne mającą zapobiec skutkom przesuszenia siedliska bądź podtopienia w przypadku małych i cennych przyrodniczo płatów (obecność gatunków chronionych prawem, wrażliwych na wahania poziomu wód)

HCVF 3.2. Generalnym kryterium jest zachowanie siedliska przyrodniczego (ekosystemu) we „właściwym stanie ochrony”. Precyzyjne kryteria takiego stanu obecnie w Polsce nie istnieją, jednak wkrótce prawdopodobnie zostaną wypracowane. Wskazania i wytyczne można znaleźć w „Podręcznikach ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000”. W praktyce gospodarka leśna powinna być prowadzona w sposób zapewniający: a) zgodność docelowego typu drzewostanu ze składem odpowiedniego naturalnego zbiorowiska leśnego; b) niepomniejszenie udziału % starodrzewi i zachowanie ich ciągłości przestrzennej; c) niepomniejszanie średniego wieku i zasobności; d) zachowanie lub pilne i intensywne odtwarzanie elementów ważnych dla różnorodności biologicznej ekosystemu (grube drzewa, martwe drzewa, wykroty)

HCVF 4.1. Lasy tej kategorii powinny być desygnowane jako wodochronne. Zgodnie z Zasadami Hodowli Lasu, „stosuje się zasady zagospodarowania zapewniające stałą obecność szaty leśnej, a więc rębnie częściowe, gniazdowe, stopniowe lub przerębową. Rębnia zupełna może być stosowana tylko w sytuacjach klęskowych”. „W strefie bezpośrednio przyległej do źródeł i ujęć wody, w lasach łęgowych, na torfach i na siedliskach bagiennych, wzdłuż linii brzegowej cieków i zbiorników wodnych oraz w strefach wododziałowych obowiązuje zakaz stosowania środków chemicznych – z wyjątkiem przypadków gdy zagrożone jest istnienie lasu”. Należy oczekiwać również innych „modyfikacji zasad przyjętych dla lasów gospodarczych np. (…) wydłużenia okresu odnowienia i okresu uprzątnięcia w rębniach częściowych, pozostawiania kęp drzew po cięciu uprzątającym, przebudowy składu gatunkowego i budowy drzewostanu, stosowania selekcji o kierunku protegującym żywotność i zdolności adaptacyjne drzew oraz walory estetycznokrajobrazowe”.

HCVF 4.2. Lasy tej kategorii powinny być desygnowane jako glebochronne. Zgodnie z Zasadami Hodowli Lasu, „W lasach glebochronnych przyjmuje się ogólną zasadę trwałości szaty leśnej i umiarkowanego stosowania cięć pielęgnacyjnych, sanitarnych i odnowieniowych – rębniami złożonymi oraz dąży do wytworzenia dolnego piętra lub podszytu ( z wyjątkiem siedlisk 15 z 15 ubogich), o ile nie występują one naturalnie w danym zbiorowisku. Od powyższych zasad dopuszcza się odstępstwa: − w drzewostanach silnie uszkodzonych przez czynniki biotyczne, abiotyczne i antropogeniczne może być stosowana rębnia zupełna z nawrotem cięć 5 – 7 lat, − w drzewostanach zniszczonych należy możliwie najwcześniej wprowadzić odnowienie z wykorzystaniem w razie potrzeby gatunków szybko rosnących i przedplonowych”.

HCVF 6 Zagospodarowanie powinno uwzględniać wolę i opinię lokalnej społeczności. Nie powinno jednak stać w sprzeczności z możliwością zachowania pozostałych zidentyfikowanych wyższych wartości ochronnych lasu.

Pomocne materiały:

Wniosek do nadleśnictwa o udostępnienie informacji o środowisku

Wniosek do nadleśnictwa w sprawie prac gospodarczych w lasach o szczególnych walorach przyrodniczych

Standard FSC

Kryteria wyznaczania lasów o szczególnych walorach przyrodniczych

Zestawienie wybranych nadleśnictw zobowiązanych do przeprowadzenia konsultacji społecznych zabiegów gospodarczych w HCVF na rok 2017 (aktualizacja 16.12.2016r.)