Sukces Natural Forest Foundation – TSUE wydał wyrok w sprawie skargi Komisji Europejskiej dotyczącej niezaskarżalności Planów Urządzenia Lasu [artykuł zaktualizowany w dniu 05.03.2023 r.]
Sukces Natural Forest Foundation – TSUE wydał wyrok w sprawie skargi Komisji Europejskiej dotyczącej niezaskarżalności Planów Urządzenia Lasu.
- Przypadek Planu Urządzenia Lasu Nadleśnictwa Borki stał się przyczyną ujawnienia systemowego problemu niezaskarżalności planów urządzenia lasu i ostatecznie wydaniem wyroku przez TSUE wobec Polski.
- Sprawa zaczęła się w 2010 r. w Puszczy Boreckiej a nie jak powszechnie się uważa, podczas wycinki Puszczy Białowieskiej w 2016 r.
- Postępowanie 2018/2208 ma charakter horyzontalny i obejmuje systemowe uchybienie obowiązkom wynikającym z prawa UE przez władze polskie w związku z regulacjami dotyczącymi gospodarki leśnej. Jest to sprawa dotycząca niewłaściwej transpozycji dyrektyw unijnych do polskiego porządku prawnego. Jednym z zarzutów postępowania 2018/2208 jest podniesiony przez Fundację Las Naturalny w piśmie z maja 2018 r. brak możliwości kwestionowania przed sądem planów urządzenia lasu. Pozostałe zarzuty w ramach tego postępowania zostały podniesione przez inne organizacje w ramach osobnych skarg.
W 2010 r. Biuro Urządzenia Lasu i Geodezji Leśnej w Białymstoku (BUL) opracowało projekt Planu Urządzenia Lasu (PUL) dla Nadleśnictwa Borki na lata 2010- 2019 wraz z Prognozą Oddziaływania na Środowisko (PONŚ). Projekt ten został negatywnie zaopiniowany przez uprawniony organ – Regionalną Dyrekcję Ochrony Środowiska (RDOŚ) w Olsztynie.
Negatywna opinia dotyczyła zaplanowanych rębni, których wykonanie, wg opinii RDOŚ, mogło znacząco negatywnie oddziaływać na cele ochrony obszaru Natura 2000, w tym w szczególności na integralność obszaru Natura 2000 oraz mogło pogorszyć stan siedlisk przyrodniczych lub siedlisk gatunków roślin i zwierząt, dla których ochrony wyznaczono SOO „Ostoja Borecka”.
Negatywne oddziaływanie prognozowano w szczególności w odniesieniu do grądów (siedlisko 9170) będących głównym przedmiotem ochrony ww. obszaru Natura 2000. Brak pozytywnej opinii uniemożliwiał zatwierdzenie planu przez Ministra Środowiska, a co za tym idzie prowadzenie gospodarki leśnej na tym terenie. Na mocy porozumienia zawartego pomiędzy Regionalnym Dyrektorem Lasów Państwowych (LP) w Białymstoku, a Dyrektorem RDOŚ w Olsztynie uzgodniono, że RDOŚ wyda pozytywną opinię dla realizacji PUL, pod warunkiem wyłączenia z zabiegów gospodarczych 76 wskazanych wydzieleni leśnych. Jednostki odpowiadające za wprowadzenie tych zmian do PUL i PONŚ (BUL i RDLP w Białymstoku) nie dokonały tego, tylko przesłały do zatwierdzenia Ministrowi Środowiska wersję planu, która została uprzednio negatywnie zaopiniowana przez RDOŚ. Zatem, na podstawie fałszywych przesłanek, minister ten plan zatwierdził.
Sprawa została ujawniona niejako przypadkowo dopiero po 4 latach, wskutek konfliktów i skarg kierowanych do zarządcy (LP) i RDOŚ przez organizacje pozarządowe na wycinanie cennych drzewostanów i niszczenie siedlisk. Dnia 27 kwietnia 2016 r. złożono skargę do Najwyższej Izby Kontroli (NIK) argumentując, iż Plan Urządzenia Lasu Nadleśnictwa Borki został zatwierdzony decyzją Ministra Środowiska niezgodnie z prawem. W odpowiedzi otrzymano pismo, w którym NIK potwierdza, iż podnoszona problematyka jest bliska NIK. Poinformowano także, że zgodnie z kompetencjami zawartymi w ustawie z dnia 23 grudnia 1994 r. o Najwyższej Izbie Kontroli, NIK podejmuje działania na podstawie rocznego Planu pracy, który wyznacza zadania kontrolne na cały rok. Obecnie realizowane kontrole nie wiążą się bezpośrednio ze zgłoszonym tematem a poruszone w skardze kwestie zostały zarejestrowane w celu ich ewentualnego wykorzystania w przyszłej działalności NIK.
Dnia 5 września 2016 r. złożono do Ministerstwa Środowiska Rzeczpospolitej Polskiej wezwanie do usunięcia naruszenia prawa, polegającego na wydaniu decyzji przez Ministra Środowiska zatwierdzającej Plan Urządzenia Lasu Nadleśnictwa Borki na lata 2010-2019 w oparciu o fałszywą przesłankę, iż Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Olsztynie pozytywnie zaopiniowała przedmiotowy plan urządzenia lasu wraz z prognozą oddziaływania na środowisko. Ministerstwo Środowiska wskazało, iż na etapie sporządzania projektu planu Dyrektor Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych uwzględnił zgłaszane w opinii postulaty Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Olsztynie. Wobec tego, w przekonaniu Ministerstwa Środowiska, przedmiotową opinię do planu urządzenia lasu dla Nadleśnictwa Borki na lata 2010- 2019 należy uznać za pozytywną.
Decyzja Ministra Środowiska, jednak nie uwzględnia wymogu wyłączenia z użytkowania najlepiej zachowanych siedlisk przyrodniczych stanowiących ostoje gatunków krytycznie zagrożonych takich jak: włosatka cieniutka (Bryoriaca pillaris), włosatka spleciona (Bryoria implexa), złociszek jaskrawy (Chrysothrix candelaris), brodaczka rozpierzchła (Usnea fulvoreagens), miechera pierzasta (Neckera pennata) oraz grupy 36 gatunków wskaźnikowych dla niżowych lasów puszczańskich Europy, z których większość znajduje się na Czerwonych Listach w kategorii V- zagrożone. Wymóg wyłączenia najlepiej zachowanych siedlisk był warunkiem do zaopiniowania przez Regionalną Dyrekcję Ochrony Środowiska w Olsztynie PUL Nadleśnictwa Borki wraz z PONŚ, jako nie wpływającego znacząco negatywnie na środowisko i jego poszczególne elementy, w tym na cel ochrony i integralność obszaru Natura 2000.
Komisja Europejska po otrzymaniu skargi w tej sprawie w 2017 r., w maju 2018 r. poinformowała, że nie będzie się zajmować tą sprawą wskazując, że ocena na poziomie krajowym umożliwiłaby szybsze uzyskanie właściwego wyjaśnienia kwestii podniesionych w skardze. Komisja wskazała, że organy administracji publicznej oraz sądownictwa jako te, które są bliżej aktualnej sytuacji i są odpowiedzialne za zapewnienie zgodności z prawem w poszczególnych przypadkach, posiadają odpowiednie środki do zweryfikowania wątpliwości oraz znalezienia odpowiedniego rozwiązania.
Komisja stwierdziła, że nie dysponuje możliwościami, by dokonywać oceny każdej jednostkowej sytuacji, z zasady koncentruje się na powszechnie stosowanych praktykach lub też systemowych problemach, które naruszają prawu Unii. Komisja Europejska w piśmie z maja 2018 r. zażądała przedstawienia dowodów na to, że wskazany w skardze problem ma charakter systemowy.
Fundacja Las Naturalny po otrzymaniu materiałów dowodowych od innych organizacji oraz przy współpracy z prawnikami z Fundacji Frank Bold przygotowała odpowiedź, gdzie zawarto nowe dowody w sprawie.
Fundacja Las Naturalny przytoczyła w odpowiedzi liczne przykłady z całej Polski: Puszcza Karpacka, Białowieska, Bukowa, Borecka i inne. Wskazano na wyczerpanie krajowej drogi odwoławczej wobec Planu Urządzenia Lasu Nadleśnictwa Borki, powszechny problem praktyki naruszającej prawo Unii Europejskiej oraz brak możliwości zaskarżania PUL na drodze sądowej.
Komisja, po zapoznaniu się z nowymi dowodami w sprawie, poinformowała Fundację Las Naturalny, że zgodnie z art. 258 Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE) wszczęła przeciwko Polsce procedurę o naruszenie prawa UE (numer ref. 2018/2208).
W ramach tej procedury Komisja wystosowała w dniu 20 lipca 2018 r. do władz polskich wezwanie do usunięcia uchybienia, w którym stanęła na stanowisku, że uniemożliwiając organizacjom ochrony środowiska kwestionowanie przed sądem planów urządzenia lasu, które mogą mieć znaczący wpływ na obszar Natura 2000, a w konsekwencji wyłączając ze skutecznej ochrony sądowej uprawnienia tych organizacji, Polska uchybiła zobowiązaniom wynikającym z art. 6 ust. 3 dyrektywy siedliskowej.
25 września 2019 r. nawiązując do postępowania 2018/2208, w którym jednym z zarzutów był podniesiony przez Fundację Las Naturalny w maju 2018 r. brak możliwości kwestionowania przed sądem planów urządzenia lasu, Komisja poinformowała Fundację Las Naturalny, że odpowiedź władz polskich nie była satysfakcjonująca i w dniu 26 lipca 2019 r. Komisja postanowiła wydać uzasadnioną opinię na mocy art. 258 akapit pierwszy Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Komisja zwróciła się do Polski o przyjęcie środków wymaganych do zastosowania się do uzasadnionej opinii w terminie dwóch miesięcy od jej otrzymania. Komisja poinformowała Fundację Las Naturalny, że jeżeli Polska nie podejmie działań w ciągu dwóch miesięcy, sprawa może zostać skierowana do Trybunału Sprawiedliwości UE.
26 września 2019 r. Rzeczpospolita Polska odpowiedziała na uzasadnioną opinię, kwestionując uchybienia zarzucone przez Komisję, zapowiadając jednocześnie przyjęcie nowych przepisów mających na celu wyjaśnienie stanu obowiązującego ustawodawsta. Ta odpowiedź nie zadowoliła Komisji, postanowiła ona wnieść skargę do TSUE
W dniu 2 marca 2023 r. TSUE wydał wyrok [1], w którym orzekł, że poprzez zaniechanie przyjęcia wszelkich przepisów ustawodawczych niezbędnych do zapewnienia organizacjom ochrony przyrody możliwości zwrócenia się do sądu z żądaniem skutecznego zbadania pod względem merytorycznym i formalnym legalności planów urządzenia lasu, Rzeczpospolita Polska uchybiła zobowiązaniom spoczywającym na niej na mocy art. 6 ust. 3 dyrektywy siedliskowej 92/43, w związku z art. 6 ust. 1 lit. b) i art. 9 ust. 2 Konwencji Aarhus.
[1] Wyrok TSUE