REKOMENDACJE DLA GRUPY RATUJMY KLESZCZOWSKIE WĄWOZY I ZIELONY TENCZYNEK [7 lipca 2022]

[7 lipca 2022]

[Ratujmy Kleszczowskie Wąwozy i Zielony Tenczynek]

Rekomendacje dla grupy Ratujmy Kleszczowskie Wąwozy i Zielony Tenczynek

I. Zielony Tenczynek

1.Uzyskanie danych od Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska na temat lokalizacji gatunków zgłoszonych przez inne podmioty i osoby

Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska ma własne zasoby wiedzy, na temat lokalizacji gatunków chronionych. Dane pochodzą z postępowań dotyczących odstępstw od zakazów wobec gatunków chronionych, zgłoszeń dokonywanych przez organizacje przyrodnicze i niezależnych przyrodników.

Co należy zrobić:Należy złożyć wniosek do Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska o udostępnienie informacji o środowisku w zakresie danych posiadanych przez tutejszy urząd, dotyczących wszelkich zgłoszeń lokalizacji gatunków chronionych, dokonanych przez podmioty prawne i osoby fizyczne i osoby prawne na przestrzeni ostatnich 5 lat dla obszaru całej Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska.

Oczekiwane rezultaty:

Uzyskanie wiedzy o lokalizacji gatunków chronionych i podmiotach, które tę informację przekazały, pozwoli na:

• zaplanowanie działań w nowych obszarach, które wymagają wsparcia społecznego;
• zdobycie danych o aktywności lokalnych przyrodników i nawiązanie z nimi współpracy;
• ocenę zagrożeń dla rozpoznanych stanowisk gatunków chronionych.

Możliwe problemy i zagrożenia:

Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska może nie chcieć przekazać danych wrażliwych- dokładna lokalizacja gniazd ptaków podlegających ochronie strefowej, zostanie zanonimizowana. Ponadto, dane o lokalizacji stanowisk gatunków, które zostały opracowane w wyniku współpracy RDOŚ z zewnętrznymi firmami, będą traktowane zgodnie z ustawą o prawie autorskim. Dane, które udostępni RDOŚ, nie będą kompletne jeśli wniosek o ich udostępnienie nie zostanie poprawnie sformułowany; lokalizacja żeremi bobra europejskiego, może być ewidencjonowana przez RDOŚ w odrębnych bazach danych związanych tylko z postępowaniami dotyczącymi odstępstw od zakazów wobec gatunków chronionych.

2. Gromadzenie i dystrybucja danych przyrodniczych i wzmacnianie wartości przyrodniczej

Współpracujecie z kilkoma ekspertami zatrudnionymi w ramach projektu:

• Fitosocjolog wykonuje inwentaryzację pod kątem obecności cennych gatunków;
• Entomolog jest zobowiązany do udzielenia wam wsparcia merytorycznego w zakresie przygotowania wniosków i pism dotyczących obserwacji chrząszczy saproksylicznych;
• Ornitolog wykonuje badania, które będą sfinalizowane w formie raportu z inwentaryzacji. Ponadto, jest zobowiązany do udzielenia wam wsparcia merytorycznego w zakresie przygotowania wniosków i pism dotyczących obserwacji ornitologicznych.

Co należy zrobić:

Oczywistym wydaje się skierowanie nowych danych przyrodniczych do Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska i miejscowego nadleśnictwa. Raporty przyrodnicze warto jednak wysłać do regionalnych ośrodków naukowych i akademickich i spotkać się z wybranymi osobami w celu omówienia wartości przyrodniczych.

Oczekiwane rezultaty:

Rozpowszechnianie wiedzy o wynikach najnowszych badań przyrodniczych wśród regionalnych naukowców, jest niezbędne do budowy poparcia środowisk naukowych dla ochrony lasu. W zależności od jakości wyników badań, należy poprosić zarówno naukowców jak i Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska o publikację artykułu w internecie lub/oraz w specjalistycznej prasie, który będzie wyrazem poparcia dla ochrony wartości przyrodniczych lasu, którym się zajmujecie.

Możliwe problemy i zagrożenia:

W zależności o spektakularności odkryć przyrodniczych dokonanych przez ekspertów zatrudnionych w ramach projektu, środowiska naukowe mogą być zainteresowane tematem ochrony lasu lub całkowicie zignorować temat. Ponadto, naukowcy mogą nie mieć czasu na jakiekolwiek wystąpienia, nawet w formie artykułu.

3. Powołanie lasu referencyjnego, HCVF 1.2, gospodarstwa specjalnego

A. Lasy referencyjne:Lasy referencyjne są ustanawiane w ramach dobrowolnej certyfikacji leśnictwa w systemie FSC. Krajowy Standard Odpowiedzialnej Gospodarki Leśnej FSC w Polsce zawiera jasne kryteria wyznaczania lasów referencyjnych.

Strefy ochronne i powierzchnie ochronne:

Standard FSC definiuje nadrzędną grupę w której znajdują się także lasy referencyjne: są to strefy ochronne i powierzchnie ochronne, których rozmiar i położenie ma być odpowiednie dla zapewnienia ciągłej obecności rzadkich i zagrożonych gatunków i ekosystemów referencyjnych.

Standard FSC zawiera katalog wyżej wspomnianych rzadkich i zagrożonych gatunków i potencjalnych ekosystemów referencyjnych: są to: stanowiska gatunków objętych ochroną ścisłą, gatunki z czerwonej księgi, gatunki wpisane na oficjalne listy gatunków chronionych, rzadkie siedliska z Załącznika 1 i gatunki priorytetowe z Załącznika 2 Dyrektywy Siedliskowej UE, gatunki wymienione w Załączniku 1 UE, rzadkie siedliska z załącznika 1 Dyrektywy Ptasiej UE.

Standard FSC podaje przykłady wyznaczania stref ochronnych i powierzchni ochronnych: mogą one stanowić powierzchnie nieleśne, mogą zawierać mokradła, powierzchnie otwarte i mogą spełniać różne cele (np. mogą być zlokalizowane na zboczach podatnych na erozję, w celu ochrony zasobów wodnych).Standard FSC zastrzega jeden warunek w powoływaniu stref ochronnych i powierzchni ochronnych: w każdym przypadku, ich wyznaczanie musi być uzasadnione przede wszystkim dążeniem do maksymalizacji ochrony bioróżnorodności w jednostce gospodarowania.

Ekosystemy referencyjne:Standard FSC definiuje szczegółowo sposób wyznaczania ekosystemów referencyjnych: zarządzający lasami powinien wyznaczyć przykłady istniejących w krajobrazie ekosystemów. Jako ekosystemy referencyjne należy wyznaczać powierzchnie w stanie naturalnym lub maksymalnie zbliżonym do naturalnego.Kto wyznacza ekosystemy referencyjne:

Standard FSC określa zarządcę lasów, jako podmiot, który wyznacza ekosystemy referencyjne. Jednak wybór obszarów leśnych objętych ochroną ma być prowadzony w oparciu o rozpoznanie kluczowych walorów biologicznych, między innymi poprzez konsultacje z jednostkami naukowymi, organizacjami przyrodniczymi i samorządami.

Czego nie wolno robić w ekosystemach referencyjnych:Standard FSC określa obostrzenie zakazu pozyskiwania drewna na obszarach wyznaczonych jako ekosystemy referencyjne.Czym jest pozyskanie drewna:

Ogół czynności związanych ze ścięciem drzewa i uzyskaniem surowca drzewnego z poszczególnych jego części (z pnia, korony i karpy) oraz manipulowaniem tego surowca na określone sortymenty drzewne. (źródło: GUS)Dodatkowo Słownik Pojęć FSC zawiera jasno sprecyzowaną definicję lasów referencyjnych:

Są to fragmenty Jednostki Gospodarowania (Nadleśnictwo wg. Słownika Pojęć FSC- przyp. red.) wyznaczone w celu zachowania lub przywrócenia ekosystemu, który naturalnie występowałby w tym regionie geograficznym.

Co należy zrobić:

Opierając się o wyniki badań przyrodniczych wartościujących las, którym się opiekujecie i kryteria wyznaczania lasów referencyjnych, należy złożyć wniosek do miejscowego nadleśnictwa o ustanowienie powierzchni referencyjnej.

Oczekiwane rezultaty:

Trwałość powierzchni referencyjnej będzie uzależniona od jej wartości przyrodniczej. Nadleśnictwa coraz częściej wyznaczają jako lasy referencyjne, obszary nie kolidujące z gospodarką leśną i względami bezpieczeństwa, przy czym jednocześnie robią to niezgodnie z kryteriami wyznaczania lasów referencyjnych. Wpisanie lasu na listę powierzchni referencyjnych trwale zabezpiecza ten las przed hodowlą lasu prowadzoną przez PGL LP.

Możliwe problemy i zagrożenia:

Miejscowe nadleśnictwo, kierując się własnymi względami, które nie mają odniesienia do standardu FSC, może nie uznać wniosku o powołanie lasu referencyjnego. Presja społeczna na Lasy Państwowe powoduje, że leśnicy okopują się na swoich stanowiskach, i wszelka próba wpłynięcia na sposób zarządzania lasem, będzie traktowana przez leśników jak zagrożenie, które należy wyeliminować. W takiej sytuacji, wasze działania na rzecz powołania lasu referencyjnego, nie przyniosą oczekiwanych rezultatów. Zgłoszenie skargi do zespołu audytowego, który co roku ocenia gospodarkę leśną pod kątem zgodności ze standardem FSC, może nie przynieść oczekiwanych skutków, w związku z brakiem wykazania skali problemu z zarządzaniem lasami referencyjnymi przez Regionalną Dyrekcję Lasów Państwowych, która jest posiadaczem certyfikatu FSC.B.

High Conservation Value Forest 1.2 – ostoje zagrożonych i ginących gatunków

Lasy HCVF 1.2 są zdefiniowane w załączniku do Krajowego Standardu Odpowiedzialnej Gospodarki Leśnej FSC w Polsce pod nazwą: “Kryteria wyznaczania lasów o szczególnych walorach przyrodniczych HCVF w Polsce”:

„Praktycznym wskaźnikiem jest istotne znaczenie obszaru dla zachowania krajowych lub regionalnych zasobów przynajmniej jednego gatunku spośród gatunków ujętych na Czerwonej Liście (liście gatunków ginących i zagrożonych), w załączniku II lub IV Dyrektywy Siedliskowej lub w załączniku I Dyrektywy Ptasiej. „Istotne znaczenie dla zachowania zasobów” należy rozumieć analogicznie do odpowiedniego kryterium wyznaczania sieci Natura 2000. W idealnej sytuacji należałoby podejść do zagadnienia ” z punktu widzenia poszczególnych gatunków” – wyznaczając w skali kraju i regionu miejsca, które są kluczowe dla ich zachowania, a następnie desygnując je jako HCVF. Nie liczą się pojedyncze, przypadkowe stwierdzenia np. migrujących osobników, ani populacje nie mające znaczenia dla przetrwania gatunku. Natomiast przez „zachowanie zasobów gatunku” należy rozumieć nie tylko zachowanie liczby osobników, ale także zachowanie ich zmienności oraz rozmieszczenia geograficznego. „Czerwona Lista” powinna oznaczać europejską, krajową lub regionalną listę gatunków ginących i zagrożonych (opracowanie zawierające kategorie zagrożenia poszczególnych gatunków). Jako „podstawę” należy przyjąć listę krajową (istnieje dla wszystkich grup roślin, grzybów i zwierząt), jednak jeżeli istnieją listy regionalne (np. w wielu regionach dla roślin) to ujęte na nich gatunki również należy uwzględniać. Nie należy zastępować Czerwonej Listy „Czerwoną Księgą” – czerwone księgi to opracowania popularnonaukowe, zawierające tylko wybór gatunków z listy zagrożonych. Rozszerzenie o gatunki z załączników Dyrektyw europejskich ma znaczenie praktyczne – umożliwia „harmonizację” HCVF z siecią Natura 2000 oraz z wdrożeniem Art. 12 Dyrektywy Siedliskowej. Załączniki Dyrektyw należy traktować jako swego rodzaju „czerwoną listę” gatunków uznanych za zagrożone i wymagające ochrony w całej Europie. Natomiast nie jest celowe zaliczanie tu wszystkich ostoi gatunków chronionych w Polsce – powodowałoby to włączenie tu np. ostoi kruszyny, trzmieli, biegaczy, sikorek itp. – a w rezultacie zbytnie rozszerzenie zakresu stosowania tej kategorii i w konsekwencji jej „dewaluację”.

Przy szacowaniu rangi walorów należy uwzględnić współwystępowanie poszczególnych gatunków (ostoja całej grupy ginących gatunków powinna być uważana za walor większy niż suma ostoi każdego z tych gatunków z osobna; znaczenie ma także „efekt synergii” – np. występowanie całych powiązanych ekologicznie zespołów zagrożonych gatunków. Delimitacja HCVF 1.2. powinna uwzględniać biologię danego gatunku(ów) – obejmować całą jego „przestrzeń życiową” lub cały kluczowy element tej przestrzeni. W przypadku różnych gatunków będą to różne powierzchnie. Uwaga – w przypadku gatunków zależnych raczej od całego krajobrazu leśnego, niż od poszczególnych ekosystemów (np. wilk, żubr, niektóre ptaki) należy do całego kompleksu leśnego stosować kategorię HCVF 2, choć jako HCVF 1.2 mogą być wyznaczane miejsca „szczególnie ważne” (miejsca rozrodu wilka i rysia, główne miejsca żerowania żubra, strefy ochrony gniazd ptaków drapieżnych). Uwaga, w Polsce wyznaczonych IBA i większości IPA nie należy bezpośrednio uznawać automatycznie za HCVF – są to z reguły zbyt duże obszary i tylko ich części są istotne z punktu widzenia ochrony zagrożonych gatunków. Nie dotyczy to małych obszarów, które powinny być automatycznie uznane za HCVF. Natomiast strefy ochronne wokół stanowisk zwierząt, roślin lub grzybów chronionych powinny być automatycznie uznane za HCVF w tej kategorii. Ostoje i stanowiska gatunków będących przedmiotami ochrony w obszarach Natura 2000 automatycznie są HCVF 1.2 (wyznaczenie obszaru Natura 2000 dla ochrony tego gatunku oznacza automatyczne uznanie, że jego lokalne ostoje i stanowiska są ważne dla zachowania krajowych zasobów). Proponowane praktyczne kryterium kategorii HCVF 1.2. w Polsce: Fragment lasu znaczący dla zachowania krajowych lub regionalnych populacji gatunków ujętych na krajowej lub regionalnej Czerwonej Liście lub gatunków „znaczenia europejskiego”, uwzględnionych na liście polskich HCVF .”

Co należy zrobić:

Należy wykazać obecność gatunków ujętych na Czerwonej liście lub/oraz w załączniku II lub IV Dyrektywy Siedliskowej lub w załączniku I Dyrektywy Ptasiej. Ponadto, należy wykazać, że odkryta populacja ma znaczenie dla zachowania ciągłości rozmieszczenia geograficznego. Po uzyskaniu powyższych argumentów, należy złożyć wniosek do miejscowego nadleśnictwa o powołanie HCVF 1.2. Do wniosku należy załączyć opinię ekspercką na temat wymagań siedliskowych, zagrożeń i propozycji modyfikacji gospodarki leśnej (opracowane w ramach współpracy z ekspertami projektowymi).

Oczekiwane rezultaty:

Powołanie HCVF 1.2 wiąże się z modyfikacją (często fundamentalną) sposobu zarządzania lasem, pod kątem szczególnych wymagań gatunków, które są przedmiotem ochrony w lesie desygnowanym jako HCVF 1.2.

Możliwe problemy i zagrożenia:

Miejscowe nadleśnictwo, kierując się własnymi względami, które nie mają odniesienia do standardu FSC, może nie uznać wniosku o desygnowanie lasu jako HCVF 1.2. Presja społeczna na Lasy Państwowe powoduje, że leśnicy okopują się na swoich stanowiskach, i wszelka próba wpłynięcia na sposób zarządzania lasem, będzie traktowana przez leśników jak zagrożenie, które należy wyeliminować. W takiej sytuacji, wasze działania na rzecz desygnacji lasu do kategorii HCVF 1.2, nie przyniosą oczekiwanych rezultatów. Zgłoszenie skargi do zespołu audytowego, który co roku ocenia gospodarkę leśną pod kątem zgodności ze standardem FSC, może przynieść oczekiwane skutki, w związku z wykazaniem Ryzyka, które będzie się wiązało z możliwą utratą lokalnej populacji cennego gatunku, bądź uszczupleniem ciągłości geograficznej cennego gatunku, który stał się przedmiotem wniosku o desygnację lasu do kategorii HCVF 1.2.C.

Gospodarstwo specjalne

W Lasach Państwowych wyznacza się dla każdego wydzielenia gospodarstwa: zrębowe, przerębowo- zrębowe, ochronne i specjalne. Gospodarstwo specjalne ustanawia się dla innych celów niż hodowlane. Są to cele:

• przyrodnicze
• naukowe
• związane z technologią prac

Cele przyrodnicze, to np. obecność całorocznej strefy ochrony gatunku dla którego ustanawia się ochronę strefową zgodnie z rozporządzeniem w sprawie ochrony gatunkowej. Może to być obecność rezerwatu, nagromadzenia cennych gatunków chronionych, siedliska przyrodniczego priorytetowego dla Wspólnoty Europejskiej lub występowanie rozlewiska bobra europejskiego.

Cele naukowe to obecność powierzchni badawczych (np. badania defoliacji drzew, badania poziomu wód gruntowych z założonymi instalacjami do pomiaru poziomu wody gruntowej, powierzchnie eksperymentalne, powierzchnie badawcze IMGW i inne.

Cele związane z technologią prac wiążą się z nieopłacalnością gospodarki leśnej, pozysku drewna, często przy jednoczesnym ryzykiem uszkodzenia wrażliwych gleb hydrogenicznych, obszarów źródliskowych, podatnych na erozję zboczy jarów.

Ostatnio, wśród celów ustanowienia gospodarstwa specjalnego pojawiają się względy społeczne w ramach nowych wytycznych Generalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w sprawie wyznaczania lasów o zwiększonej funkcji społecznej.

Co należy zrobić:

Posługując się względami przyrodniczymi, należy złożyć wniosek do miejscowego nadleśnictwa o powołanie gospodarstwa specjalnego dla lasów, w których eksperci współpracujący w projekcie, znaleźli cenne gatunki.

Oczekiwane rezultaty:

Powołanie gospodarstwa specjalnego będzie się wiązać z odstąpieniem od pozysku drewna. Leśnicy nie będą wycinać drzew przez czas obowiązywania obecnego Planu Urządzenia Lasu.

Możliwe problemy i zagrożenia:

Miejscowe nadleśnictwo, kierując się własnymi względami, może nie uznać wniosku o uznanie danej powierzchni jako gospodarstwo specjalne. Presja społeczna na Lasy Państwowe powoduje, że leśnicy okopują się na swoich stanowiskach, i wszelka próba wpłynięcia na sposób zarządzania lasem, będzie traktowana przez leśników jak zagrożenie, które należy wyeliminować. W takiej sytuacji, wasze działania na rzecz uznania danej powierzchni jako gospodarstwo specjalne, nie przyniosą oczekiwanych rezultatów. Zgłoszenie skargi do Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych i do Generalnej Dyrekcji Lasów Państwowych, może przynieść oczekiwane skutki, w związku z faktycznym spełnieniem wymogów do powołania gospodarstwa specjalnego (obecność cennych gatunków) przy podkreśleniu argumentów związanych z technologią prac (bardzo wysokie nachylenie zboczy w wąwozie, wrażliwość gleb).

Wykonawca: Adrian Grzegorz, Fundacja Las Naturalny